Nitrat kislotasi

Nitrat kislota Andoza:Chem2 - kuchli bir asosli kislota. Suvsizi beqaror suyuklik. Mol.m. 63,016. Suvsiz Nitrat kislotaning suyuqlanish temperaturasi — 41,59 °C, qaynash temperaturasi 84 °C, zichligi - 1,513 g/sm³. Nitrat kislota suv bilan istalgan nisbatda aralashadi. Suvsiz Nitrat kislota (98—100%li) xona haroratida tutab parchalanadi, bunda hosil boʻlgan Andoza:Chem2 dan havo sariq tusga kiradi.

Nitrat kislota qaynatilganida ham parchalanadi:

$\mathrm{𝟦}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{⟶}\mathrm{𝟦}𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{+}{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }$

Amalda zichligi 1,44 g/sm³ boʻlgan 63—65% li konsentrlangan kislota ishlatiladi. Nitrat kislota — kuchli oksidlovchi. Shu sababli metallarga taʼsir ettirilganda vodorod ajralib chiqmaydi. Konsentrlangan nitrat kislota qaytarilish mahsuloti har xil bo’lishi mumkin. Unga odatdagi sharoitda Fe, Al, Cr, Au va Pt ta’sir etmaydi. Cu, Ag va Ag ni eritib, o’zi Andoza:Chem2 ga qadar qaytariladi. Sn, As, P, B kislotalarigacha oksidlanadi:

$𝖲𝗇\mathsf{+}\mathrm{𝟦}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{\to }𝖲𝗇{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\cdot }{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{+}\mathrm{𝟦}𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

Suyultirilgan nitrat kislotaning oksidlovchilik xossasi juda kuchli, ozi esa NO, [[Ammoniy nitrat|Andoza:Chem2]] va boshqa mahsulotlargacha qaytariladi:

• 3Cu + 8Andoza:Chem2 = 3Andoza:Chem2 + 2NO + 4Andoza:Chem2
• 4Mg + 10Andoza:Chem2 = 4Andoza:Chem2 + Andoza:Chem2 + 5Andoza:Chem2
• PbS + 8Andoza:Chem2 = 3Andoza:Chem2 + 4Andoza:Chem2 + 8NO
• 3HCl + Andoza:Chem2 = 2Andoza:Chem2 + 2Andoza:Chem2 + NOCl

Platina ham zar suvida (3HCl*Andoza:Chem2) eriydi.

• 3Pt + 4Andoza:Chem2 + 12HCl= 3Andoza:Chem2 + 4NO + 8Andoza:Chem2

Eng muhimi nitrat kislotaning metallar bilan reaksiyasida vodorod ajralmaydi. Agar nitrat kislotaga metallmaslar ta’sir ettirilsa metallmaslar kislotalargacha oksidlanadi:

• S+6Andoza:Chem2(kons)=Andoza:Chem2+6Andoza:Chem2 +2Andoza:Chem2

Suyultirilgan nitrat kislota fosforni ortofosfat kislotagacha oksidlaydi:

• 3P+5Andoza:Chem2+2Andoza:Chem2=3Andoza:Chem2+5NO

Uglerod nitrat kislota ta’sirida Andoza:Chem2 gacha oksidlanadi:

• 3C+4Andoza:Chem2=3Andoza:Chem2 +2Andoza:Chem2+4NO

Nitrat kislota tuzlari suvda yaxshi eriydigan oq qattiq moddalar. Ular selitralar deyiladi. Andoza:Chem2 - natriyli, Andoza:Chem2 - kaliyli, Andoza:Chem2 - kalsiyli, Andoza:Chem2 - ammoniyli selitradir. Tuzlarining parchalanishi 3 xil: Eng aktiv metallarning (magniydan chapda turgan) nitratlari parchalansa nitritlar va kislorod hosil bo’ladi:

• 2Andoza:Chem2 = 2Andoza:Chem2 + Andoza:Chem2

Agar metallning aktivligi kamroq va metall Mg va Cu orasida joylashgan bo’lsa bu metallarning nitratlari parchalanishida metal oksidi, Andoza:Chem2 va kislorod hosil bo’ladi. 2Andoza:Chem2 = 2ZnO + 4Andoza:Chem2 + Andoza:Chem2 Agar metallar aktivligi kam bo’lsa, nitratlarning parchalanishida metallning o’zi, Andoza:Chem2 va kislorod hosil qiladi:

• 2AgNO3= Ag + 2NO2 + O2

Hg(NO3)2= Hg + 2NO2 + O2

Konsentrlangan nitrat kislota (Andoza:Chem2) bilan xlorid kislota (HCl) aralashmasi, 1 hajm nitrat kislotaga 3 hajm xlorid kislota qoʻshilsa, "zar suvi" deb ataladigan kuchli oksidlovchi hosil bo'ladi:

• Andoza:Chem2 + 3HCl = Andoza:Chem2 + NOCl + 2Andoza:Chem2

Bu aralashma oltin va platinani hamda kislotalarda erimaydigan baʼzi metallarni eritadi. Labaratoriyada nitrat kislotaning tuzlariga yuqori konsentrasiyali sulfat kislota ta’sir ettirib olinadi:

• 2NaNO3 + H2SO4=Na2SO4 + 2HNO3 Nitrat kislota

Sanoat miqyosida nitrat kislota olish uchun asosiy xom ashyo ammiak va havo hisoblanadi:

• 4NH3+5O2=4NO+6H2O
• 2NO+O2=2NO2

Oksidlanish jarayoni 900 °C da Pt-Rh katalizatori ishtirokida olib boriladi. Boshqacha usulda azot va kisloroddan azot(II) oksidi, so’ngra uni Andoza:Chem2 gacha oksidlanishi ham mumkin. Hosil bo’lgan azot(IV) oksidi kislorod ishtirokida suvda eritiladi:

• 4NO2+O2+2H2O = 4HNO3

Azotli o’g’itlar. O’g’itlatlar sifatida kalsiy nitrat – Ca(NO3)2 ishlatiladi. Ohakni nitrat kislota bilan neytrallash natijasida olinadi. Natriy nitrat – Andoza:Chem2 chili selitrasi deyiladi. Tabiiy holda faqat Chilida juda katta zahira holda uchraydi. Kaliyli selitra - Andoza:Chem2 hind selitrasi deyiladi. Suniy ravishda kaliy xlorid va natriy nitrat ta’siridan olinadi. Ammoniyli selitra - Andoza:Chem2 ham ko’p ishlatiladi. Konsentrlangan Nitrat kislota portlovchi moddalar, sulfat va fosfat kislotalar, aromatik nitrobirikmalar, boʻyagichlar olishda ishlatiladi. Nitrat kislota bugʻi nafasga tegsa za-harlaydi, terini kuydiradi. Konsentrlangan Nitrat kislota organik moddalarga tekkanda portlaydi va yongʻin chiqadi.