Hosilani hisoblash

testwikidan olingan
Navigatsiya qismiga oʻtish Qidirish qismiga oʻtish

HOSILANI HISOBLASH QOIDALARI

1. Ikki funksiya yigʻindisi, ayirmasi, koʻpaytmasi va nisbatining hosilasi. Aytaylik f (x) va g (x) funksiyalari (a, b) R da

berilgan boʻlib, x0(a, b) nuqtada f(x0) va g(x0) hosilalarga ega boʻlsin.

Hosila taʼrifiga koʻra

limnf(x)f(x0)xx0=f(x0), (1)


limn g(x)g(x0)xx0=g(x0) (2)

boʻladi.

1) f(x)±g(x) funksiya x0 nuqtada hosilaga ega boʻlib,

(f(x)±g(x))'x=f(x0)±g(x0)

(f(x)±g(x))'x=f(x0)±g(x0)

boʻladi.

F(x)=f(x)±g(x) deb topamiz:

F(x)F(x0)xx0=f(x)f(x0)xx0±g(x)g(x0)xx0.


Bu tenglikda xx0 da limitga oʻtib, yuqoridagi munosabatlarni eʼtiborga olsak. Unda


limnx0F(x)F(x0)xx0=limnx0=f(x)+f(x0)xx0±


±limnx0g(x)g(x0)xx0=f(x0)±g(x0)


boʻlishi kelib chiqadi. Demak,


F(x0)=(f(x)±g(x))'x=f(x0)±g(x0).


2) f(x)g(x) funksiya x0 nuqtada hosilaga ega boʻlib,


(f(x)g(x))'x=f(x0)g(x0)±f(x0)g(x0)


boʻladi.


F(x)=f(x)g(x) deb


F(x)F(x0)xx0

nisbatini quyidagicha


F(x)F(x0)xx0=f(x)f(x0)xx0g(x0)+g(x)g(x0)xx0f(x)


yozib olamiz. Soʻng xx0 da limitga oʻtib topamiz.


limnx0F(x)F(x0)xx0=g(x0)limnx0f(x)f(x0)xx0+limnx0g(x)g(x0)xx0f(x)=


=f(x0)g(x0)+f(x0)g(x0).


Demak,


F(x0)=(f(x)g(x))'x0=f(x0)g(x0)+f(x0)g(x0)


3) f(x)g(x) funksiya (g(x0)0) x0 nuqtada ho silaga ega boʻlib,


(f(x)g(x))'x0=f(x0)g(x0)f(x0)g(x0)g2(x0)


boʻladi.


Modomiki, g(x0)0 ekan, unda x0 nuqtaning biror atrofidagi x larda g(x)0 boʻladi.

SHuni etiborga olib topamiz:


f(x)g(x)f(x0)g(x0)xx0=f(x)g(x0)f(x0)g(x0)+f(x0)g(x0)f(x0)g(x)g(x)g(x0)(xx0)=


=1g(x)g(x0)[f(x)f(x0)xx0g(x0)f(x0)g(x)g(x0)xx0].


Bu tenglikda xx0 da limitga oʻtib, Ushbu


(f(x)g(x))'x0=f(x0)g(x0)f(x0)g(x0)g2(x0)


tenglikka kelamiz.

1-natija. Agar f(x) funksiya x0 nuqtada f(x0) hosilaga ega boʻlsa, cf(x) funksiya (c=const) x0 nuqtada hosilaga ega boʻlib,


(cf(x))'x0=cf(x0)


boʻladi, yaʼni oʻzgarmas sonni hosila ishorasidan tashqariga chiqarish mumkin.

2-natija. Agar f1(x),f2(x),...,fn(x) funksiyalar x0 nuqtada hosilalarga ega boʻlib, c1,c2,...,cn oʻzgarmas sonlar boʻlsa

u holda

(c1f1(x)+c2f2(x)+...+cnfn(x)'x0=c1f1(x0)+c2f2(x0)+...+cnfn(x0)

boʻladi.

Murakkab funksiyaning hosilasi

20. Murakkab funksiyaning hosilasi. Faraz qilaylik, y=f(x) funksiya XR toʻplamda, g(y) funksiya {f(x)|xR} toʻplamda

berilgan boʻlib, x0X nuqtada f(x0) hosilaga, y0{f(x)|xX} nuqtada (y0=f(x0)) g(y0) hosilaga ega boʻlsin. U holda

g(f(x)) murakkab funksiya xo hosilaga ega boʻlib,


(g(f(x)))'x0=g(f(x0))f(x0)

boʻladi.

g(y) funksiyaning y0 nuqtada g(y0) hosilaga ega boʻlganligidan


g(y)g(y0)=g(y0)(yy0)+α(yy0)

boʻlishi kelib chiqadi. Bunda


y=f(x),y0=f(x0) va yy0 da α0 .

Keyingi tenglikning xar ikki tomonini xx0 ga bo'lib topamiz;

g(f(x))g(x0))xx0=g(f(x0))f(x)f(x0)xx0+af(x)f(x0)xx0

Bundan xx0 da limitga o'tib,

(g(f(x)))'x0=g(f(x0))f(x0)

tenglikga kelamiz

HOSILALAR JADVALI

Quyidagi sodda funksiyalarning hosilalarini ifodalovchi formulalarni keltiramiz

  1. (C),C=const.
  2. (xa)=axa1, aR,x>0 (xn)=nxn1 nN,xR
  3. (ax)=axlna,a>0,a1,xR (ex)=ex,xR
  4. (logax)=1xlna, a>0,a1,x0 (loga|x|)=1xlna a>0,a1,x0. (lnx)=1x x>0. (ln|x|)=1x x0
  5. (sinx)=cosx xR
  6. (cosx)=sinx, xR.
  7. (tgx)=1cos2x, xπ2 nR
  8. (ctgx)1sin2x xnπ nR
  9. (arcsinx)=11x2, |x|<1
  10. (arccosx)=11x2, |x|<1
  11. (arctanx)=11+x2, xR
  12. (arccot)=11+x2 xR
  13. (shx)=chx, xR
  14. (chx)=shx, xR
  15. (thx)=1ch2x, xR
  16. (cthx)=1sh2x, x0

MANBALAR


{Худойберганов_Г_ва_бошқалар_Математик_анализдан_маърузалар_1 toʻplami} dan olindi