Hindistonda savodxonlik sahifasining manbasini koʻrish

[[Fayl:2011_Census_India_literacy_distribution_map_by_states_and_union_territories.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/2011_Census_India_literacy_distribution_map_by_states_and_union_territories.svg/330px-2011_Census_India_literacy_distribution_map_by_states_and_union_territories.svg.png|thumb| Hindistonning savodxonlik darajasi xaritasi, 2011<ref>[http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/data_files/india/Final_PPT_2011_chapter6.pdf Ranking of states and union territories by literacy rate: 2011] Census of India Report (2013)</ref>]]
'''Hindistonda savodxonlik''' ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning kalitidir<ref name="unesco2009sda">{{Citation|title=UNESCO: Literacy|publisher=UNESCO|url=http://portal.unesco.org/education/en/ev.php-URL_ID=40338&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archiveurl=http://arquivo.pt/wayback/20090520141505/http://portal.unesco.org/education/en/ev.php-URL_ID=40338&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archivedate=20 May 2009}}</ref><ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Number of literates and Literacy Rate by sex and residence|url=http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/india/Statement5_Literate&LitRate_State.xls|ish=censusindia.gov.in|kirish sanasi=18 February 2020}}</ref>. 2011-yilgi aholini roʻyxatga olishda 2001-2011- yillarda savodxonlikning oʻsishi 9,2 % koʻrsatkichni koʻrsatdi, lekin bu avvalgi oʻn yillikdagi oʻsishdan sekinroq edi. 1990- yilgi eski tahliliy tadqiqot Hindistonga oʻsha paytdagi rivojlanish sur’atida umumbashariy savodxonlikka erishish uchun 2060-yilgacha vaqt ketishini taxmin qilgan edi<ref name="ewc1990gyq">{{Citation|title=How Female Literacy Affects Fertility: The Case of India|publisher=Population Institute, East-West Centre|date=December 1990|access-date=25 November 2009|url=http://www.eastwestcenter.org/fileadmin/stored/pdfs/p%26p015.pdf|archivedate=2010-12-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101225175210/http://www.eastwestcenter.org/fileadmin/stored/pdfs/p%26p015.pdf}}</ref>.

Hindistonda aholini roʻyxatga olishda 2011-yilda oʻrtacha savodxonlik darajasini 73 % ni tashkil etgan boʻlsa, Milliy statistika komissiyasi 2017-2018-yillarda oʻtkazgan soʻrovda savodxonlik 77,7 % ni tashkil qildi. Shaharlarda savodxonlik darajasi qishloq joylarga qaraganda yuqori edi. [https://www.statista.com/statistics/271335/literacy-rate-in-india/ Hindistonda savodxonlik darajasida katta gender tafovut mavjud] va samarali savodxonlik koʻrsatkichlari (7 yosh va undan yuqori) erkaklar uchun 84,7 % va ayollar uchun 70,3 % ni tashkil etdi{{Sfn|NSO|2018}}. Ayollarning savodxonlik darajasining pastligi Hindistonda oilani rejalashtirish va aholini barqarorlashtirish harakatlariga keskin salbiy taʼsir koʻrsatadi. Aholini roʻyxatga olish 2001-2011-yillardagi oʻn yillikda ayollar savodxonligi darajasining oʻsishi (11,8 %) erkaklar savodxonlik darajasiga (6,9 %) nisbatan sezilarli darajada tezroq boʻlganini koʻrsatdi, bu esa gender tafovutining qisqarishini anglatadi<ref name="nlm2001jds">{{Citation|title=Literates and Literacy Rates – 2001 Census (Provisional)|publisher=National Literacy Mission|access-date=27 November 2009|url=http://www.nlm.nic.in/literacy01_nlm.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090619091802/http://nlm.nic.in/literacy01_nlm.htm|archivedate=19 June 2009}}</ref>.

Savodxonlik insonga oʻz maqsadlariga erishish, bilim va salohiyatini rivojlantirish, oʻz jamiyatida va kengroq jamiyatda toʻliq ishtirok etish imkonini beradigan taʼlimning uzluksizligini oʻz ichiga oladi."<ref>UNESCO Education Sector, [http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001362/136246e.pdf „The Plurality of Literacy and its Implications for Policies and Programmes: Position Paper“]. Paris: United National Educational, Scientific and Cultural Organisation, 2004, p. 13, citing an international expert meeting in June 2003 at UNESCO.</ref>

Milliy savodxonlik missiyasi savodxonlikni oʻqish, yozish va arifmetika koʻnikmalariga ega boʻlish va ularni kundalik hayotda qoʻllash qobiliyati deb belgilaydi. Funksional savodxonlikka erishish (i) 3 ta oʻz-oʻziga ishonishni, (ii) rivojlanish jarayonida ishtirok etish orqali mahrumlik sabablarini bilish va ularning holatini yaxshilashga harakat qilish qobiliyatini, (iii) takomillashtirish koʻnikmalarini egallashni anglatadi.

1991-yildan beri Hindiston aholini roʻyxatga olishda savodxonlikning ishchi taʼrifi quyidagicha<ref>Preventive and social medicine by K. Park, 19th edition(2007), M/s Banarsidas Bhanot, Jabalpur, India</ref>:

; Savodxonlik darajasi
: „Savodxonlikning samarali darajasi“ deb ham ataladi; maʼlum bir vaqtda yetti yosh va undan katta boʻlgan hudud aholisining tushunish bilan oʻqish va yozishni biladigan umumiy foizi. Bu yerda denominator yetti yosh va undan katta yoshdagi aholi hisoblanadi.
: <math>\text{Savodxonlikning samarali ko'rsatkichi}=\frac{\text{7 yoshdan yuqori savodxon aholi soni}}{\text{7 yoshdan yuqori aholi soni}}\times 100</math>
; Past savodxonlik darajasi maʼlum bir vaqtda tushunib oʻqish va yozishni biladigan hudud aholisining umumiy foizi (shu jumladan yetti yoshgacha boʻlgan) hudud aholisining umumiy soni<ref name="censusindia.gov.in">{{Veb manbasi|url=http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/data_files/india/Final_PPT_2011_chapter6.pdf|sarlavha=State of Literacy}}</ref>.
: <math>\text{Past savodxonlik darajasi}=\frac{\text{savodxon odamalar soni}}{\text{umumiy aholi soni}}\times 100</math>

== Hindistonda savodxonlik darajasi ==
{| class="wikitable"
|+2018-yilda eng yaxshi natijalarga erishgan davlatlar <ref name="mospi">{{Kitob manbasi|last=NSS 75th Round|title=Key Indicators of Household Social Consumption on Education in India|publisher=Ministry of Statistics and Programme Implementation|year=2022|url=http://www.mospi.gov.in/sites/default/files/NSS75252E/KI_Education_75th_Final.pdf}} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20201001042002/http://www.mospi.gov.in/sites/default/files/NSS75252E/KI_Education_75th_Final.pdf |date=2020-10-01 }}</ref>
! Yoʻq
! Davlat
! Savodxonlik darajasi foizda
|-
| 1
| Kerala
| 96,2 %
|-
| 2
| Dehli
| 88,7 %
|-
| 3
| Uttarakxand
| 87,6 %
|-
| 4
| Himachal Pradesh
| 86,6 %
|-
| 5
| Assam
| 85,9 %
|-
| 6
| Maxarashtra
| 84,8 %
|}
== Mamlakat boʻyicha qiyosiy savodxonlik statistikasi ==
Quyidagi jadvalda Hindiston va baʼzi qoʻshni mamlakatlarda 2015-yilda kattalar va yoshlarning savodxonlik darajasi koʻrsatilgan<ref name="loclr">[[List of countries by literacy rate]]</ref>. Kattalar savodxonligi darajasi 15+ yosh guruhiga asoslanadi, yoshlar savodxonlik darajasi esa 15-24 yosh guruhiga (yaʼni, yoshlar kattalar guruhiga kiradi).
{| class="wikitable"
|+[[UNESCO|YuNESKO]] savodxonlik darajasi boʻyicha mamlakatlar roʻyxati (2015)<ref name="ulrc">{{Veb manbasi|url=http://stats.uis.unesco.org/unesco/TableViewer/document.aspx?ReportId=121&IF_Language=eng&BR_Country=1560|sarlavha=UNESCO Institute for Statistics|nashriyot=Stats.uis.unesco.org|kirish sanasi=15 August 2015}}</ref>
! Mamlakat
! Kattalar savodxonligi darajasi
! Yoshlarning savodxonlik darajasi<br /> 15-24 yosh
|-
| [[Xitoy]]
| 96,4 %<ref name="loclr">[[List of countries by literacy rate]]</ref>
| 99,7 %<ref name="ulrc" />
|-
| [[Shri Lanka|Shri-Lanka]]
| 92,6 %<ref>{{Veb manbasi|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/sri-lanka/|sarlavha=The World Factbook: Sri Lanka}}</ref>
| 98,8 %<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.uis.unesco.org/DataCentre/Pages/country-profile.aspx?code=LKA&regioncode=40535|sarlavha=UNESCO Institute for Statistics|nashriyot=Stats.uis.unesco.org|kirish sanasi=15 August 2015}}</ref>
|-
| [[Myanma]]
| 93,7 %<ref>{{Veb manbasi|muallif=UNICEF|sarlavha=At a glance: Myanmar|url=http://www.unicef.org/infobycountry/myanmar.html|kirish sanasi=27 November 2009|muallifhavola=UNICEF|arxivsana=2018-12-25|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181225050613/https://www.unicef.org/infobycountry/myanmar.html}}</ref>
| 96,3 %<ref>{{Veb manbasi|muallif=UNESCO|sarlavha=Myanmar: Youth literacy rate|url=http://globalis.gvu.unu.edu/indicator_detail.cfm?IndicatorID=41&Country=MM|nashriyot=[[Globalis]]|yil=2015|kirish sanasi=15 August 2015|muallifhavola=UNESCO|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100719064154/http://globalis.gvu.unu.edu/indicator_detail.cfm?IndicatorID=41&Country=MM|arxivsana=19 July 2010}}</ref>
|-
| [[Hindiston]]
| '''81 %'''<ref name="unesco">{{Veb manbasi|url=http://www.uis.unesco.org/DataCentre/Pages/country-profile.aspx?code=NPL&regioncode=40535|sarlavha=UNESCO Institute for Statistics|nashriyot=Stats.uis.unesco.org|kirish sanasi=15 August 2015|arxivsana=2016-01-17|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160117061256/http://www.uis.unesco.org/DataCentre/Pages/country-profile.aspx?code=NPL&regioncode=40535}}</ref>
| '''91,66 %'''<ref name="unesco" />
|-
| [[Nepal]]
| 64,7 %
| 86,9 %<ref name="unesco" />
|-
| [[Bangladesh]]
| 61,5 %
| 83,2 %<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.uis.unesco.org/DataCentre/Pages/country-profile.aspx?code=BGD&regioncode=40535|sarlavha=UNESCO Institute for Statistics|nashriyot=Stats.uis.unesco.org|kirish sanasi=15 August 2015}}</ref>
|-
| [[Pokiston]]
| 58 %<ref>{{Veb manbasi|url=https://tribune.com.pk/story/1419396/economic-survey-literacy-rate-pakistan-slips-2/]literacy|sarlavha=Literay rate in Pakistan slips by 2%}}{{Oʻlikhavola|date=oktabr 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
| 80,3 %<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.uis.unesco.org/DataCentre/Pages/country-profile.aspx?code=PAK&regioncode=40535|sarlavha=UNESCO Institute for Statistics|nashriyot=Stats.uis.unesco.org|kirish sanasi=15 August 2015}}</ref>
|}

== Savodxonlik darajasining nomutanosibligi ==
Ushbu nisbatan past savodxonlik darajasiga taʼsir etuvchi asosiy omillardan biri bu taʼlimning foydaliligi va qishloq joylarida yaqin joylarda maktablarning mavjudligidir. 2006-2007-yillarda barcha talabalarni joylashtirish uchun sinf xonalari yetishmaydi<ref>{{Veb manbasi|url=https://www.scribd.com/doc/3484697/India-Education-Sector-Report|sarlavha=Educating India|kirish sanasi=15 September 2011|ish=Source: Scribd|arxivsana=2014-02-23|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140223223341/http://www.scribd.com/doc/3484697/India-Education-Sector-Report}}</ref>. Qolaversa, ko‘pchilik maktablarda tegishli sanitariya sharoitlari yo‘q. Hindistonning markaziy va shimolidagi 188 ta hukumatga qarashli boshlang‘ich maktabni o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, maktablarning 59 foizida ichimlik suvi, 89 foizida hojatxona yo‘q<ref>{{Yangiliklar manbasi |last=Basu |first=Kaushik |date=29 November 2004 |title=Educating India |work=Source: Scribd |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4051353.stm |access-date=15 September 2011}}</ref>. 600 000 qishloqlarda va shaharlar xarobalarida yashash joylari koʻpayib bormoqda, „bepul va majburiy taʼlim“ deyarli malakali „para oʻqituvchilar“ tomonidan beriladigan asosiy savodxonlik yoʻriqnomasidir<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.chathamhouse.org/sites/default/files/public/Research/Asia/bpindiaeducation.pdf|sarlavha=The Challenges for India's Education System|kirish sanasi=15 September 2011|ish=Source: Chatham House}}</ref>. Butun Hindistonda oʻquvchilar oʻqituvchilarining oʻrtacha nisbati 42:1 ni tashkil etadi, bu esa oʻqituvchilar yetishmasligini bildiradi<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.unicef.org/india/education_1551.htm|sarlavha=Global campaign for education- more teachers needed|kirish sanasi=15 September 2011|ish=Source: UNICEF India|arxivsana=2014-06-19|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140619222407/http://www.unicef.org/india/education_1551.htm}}</ref>. Bunday nomutanosiblik savodxonlik darajasi har xil boʻlishi mumkin boʻlgan standartlashtirilmagan maktab tizimini keltirib chiqardi. Bundan tashqari, Kothari komissiyasi tomonidan 6 % ga koʻrsatilganiga qaramay, taʼlimga ajratilgan xarajatlar 1951-yildan 2002-yilgacha hech qachon YaIMning 4,3 % dan oshmagan<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.dise.in/Downloads/Use%20of%20Dise%20Data/Ajay%20Deshpande,Sayan%20Mitra.pdf|sarlavha=Primary Education in India: Key Problems|kirish sanasi=15 September 2011|ish=Source: Dise}}</ref>. Bu Hindistondagi savodxonlik muammosini yanada murakkablashtiradi.

Qattiq kasta tafovutlari ham mavjud<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.chathamhouse.org/sites/default/files/public/Research/Asia/bpindiaeducation.pdf|sarlavha=The Challenges for India's Education System|kirish sanasi=15 September 2011|ish=Source: Chatham House}}</ref>. Quyi kastalarni kamsitish oʻqishni tashlab ketish va oʻqishga kirishning past koʻrsatkichlariga olib keldi. Milliy Namuna Tadqiqot Tashkiloti va Milliy Oila salomatligi tadqiqoti Hindistonda boshlangʻich maktabni tugatgan bolalar ulushi haqida maʼlumot toʻpladi, ular mos ravishda atigi 36,8 % va 37,7 %<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.unicef.org/files/Social_Exclusion_of_Scheduled_Caste_Children_from_Primary_Education_in_India.pdf|sarlavha=Social Exclusion of Scheduled Caste Children from Primary Education in India|kirish sanasi=15 September 2011|ish=Source: UNICEF|arxivsana=2020-11-24|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201124203747/https://www.unicef.org/files/Social_Exclusion_of_Scheduled_Caste_Children_from_Primary_Education_in_India.pdf}}</ref>. 2005-yil 21-fevralda Hindiston Bosh vaziri „I sinfda o‘qiyotgan 100 nafar boladan atigi 47 nafari VIII sinfga yetib borishini, bu esa maktabni tashlab ketish koeffitsienti 52,78 foizni tashkil etishini“ taʼkidlagandi<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.unicef.org/india/education_1551.htm|sarlavha=Global campaign for education- more teachers needed|kirish sanasi=15 September 2011|ish=Source: UNICEF India|arxivsana=2014-06-19|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140619222407/http://www.unicef.org/india/education_1551.htm}}</ref>. Taxminlarga koʻra, kamida 35 million va ehtimol 60 millionga yaqin 6-14 yoshli bolalar maktabda emas.

Savodsiz ayollarning katta qismi Hindistonda savodxonlik darajasi pastligining yana bir sababidir. Gender farqlariga asoslangan tengsizlik [[Savodlilik|ayollarning savodxonlik]] darajasi erkaklarnikiga qaraganda 65,46 foizga past boʻlib, 82,14 foizni tashkil etdi<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.educationforallinindia.com/page172.html|sarlavha=India's Literacy Panorama|kirish sanasi=15 September 2011|ish=Source: Education for all in India}}</ref>. Ayol va erkak rollarining kuchli stereotiplari tufayli oʻgʻillar foydaliroq deb oʻylashadi va shuning uchun ular oʻqitiladi. Ayollar uydagi qishloq xoʻjalik fermalarida yordam berish uchun jalb qilinmoqda, chunki ular rasmiy taʼlimni talab qilmaydigan bunday faoliyatda erkaklarni almashtirmoqdalar<ref name="snap3.uas.mx">{{Veb manbasi|url=http://snap3.uas.mx/RECURSO1/unfpa/data/docs/unpf0022.pdf|sarlavha=Gender Inequalities and Demographic Behaviour|kirish sanasi=15 September 2011|ish=Source:Snap3|arxivsana=2012-04-02|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120402131543/http://snap3.uas.mx/RECURSO1/unfpa/data/docs/unpf0022.pdf}}</ref>. Qishloq xoʻjaligida ishlaydigan qizlarning 2 % dan kamrogʻi maktabga qatnaydi <ref name="snap3.uas.mx" />.

== Savodxonlikning oʻsishi ==

=== Mustamlakachilikdan oldingi davr ===
[[Fayl:Literacy_India_1901_2011_Detail.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Literacy_India_1901_2011_Detail.png/220px-Literacy_India_1901_2011_Detail.png|right|thumb| Hindistonda savodxonlik 1947 yilda Hindiston mustaqillikka erishgunga qadar juda sekin oʻsdi. Savodxonlikning oʻsish sur’ati 1991-2001 yillarda sodir boʻldi.]]
Mustamlaka davridan oldin Hindistonda taʼlim odatda gurukullar deb ataladigan anʼanaviy maktablarda guru nazorati ostida amalga oshirildi. Gurukullar jamoat xayriyalari bilan qoʻllab-quvvatlangan va davlat maktab idoralarining eng qadimgi shakllaridan biri edi. 

Tarixchi Dharampalning<ref>{{Citation|url=https://indictales.com/2017/09/18/in-pre-british-india-temples-were-premier-educational-institutes|title=xyz|access-date=2022-09-25|arxiv-sana=2022-09-29|arxiv-url=https://web.archive.org/web/20220929105446/https://indictales.com/2017/09/18/in-pre-british-india-temples-were-premier-educational-institutes/|url-status=dead}}</ref> 1800-yillar boshidagi Britaniya hujjatlariga asoslanib yozishicha, Hindistonda mustamlakachilikdan oldingi taʼlim juda universal edi. Dharampalning taʼkidlashicha, har bir qishloqning hind ibodatxonasi yoki masjidida maktab boʻlgan va barcha kastalar va jamoalarning bolalari bu maktablarda oʻqishgan. 

=== Britaniya davri ===
Mustamlaka davrida jamoa tomonidan moliyalashtiriladigan gurukul tizimi va maʼbadga asoslangan xayriya taʼlimi pasaya boshladi, chunki Britaniya mustamlaka maʼmuriyati tomonidan targʻib qilingan markazlashtirilgan moliyalashtirilgan muassasalar asta-sekin oʻz zimmasiga ola boshladi. 

1881 va 1947-yillarda ingliz tilidagi boshlangʻich maktablar soni 82 916 tadan 134 866 tagacha oʻsdi va oʻquvchilar soni 2 061 541 dan 10 525 943 tagacha oʻsdi. Hindiston jamoatchiligining savodxonlik darajasi, qayd etilganidek, 1872-yildagi 3,2 foizdan 1941-yilda 16,1 foizga koʻtarildi<ref>{{Kitob manbasi|title=A students' history of education in India (1800–1973)|last=Jayant Pandurang Nayaka|year=1974|edition=6|publisher=Macmillan|url=https://books.google.com/books?id=kNQLHQAACAAJ}}</ref><ref>{{Kitob manbasi|chapterurl=http://indiabudget.nic.in/es2001-02/chapt2002/chap106.pdf|chapter=Literacy as seen in the 2001 census|title=''Union Budget''}} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20110413020835/http://indiabudget.nic.in/es2001-02/chapt2002/chap106.pdf |date=2011-04-13 }}</ref><ref>{{Yangiliklar manbasi |date=13 October 2016 |title=Census 2011: Literacy rate and sex ratio in India since 1901 to 2011 |work=Jagranjosh.com |url=https://www.jagranjosh.com/general-knowledge/census-2011-literacy-rate-and-sex-ratio-in-india-since-1901-to-2011-1476359944-1 |access-date=27 July 2018}}</ref>.

1944-yilda Britaniya mustamlaka maʼmuriyati Hindistonning taʼlim tizimini qayta qurish boʻyicha Sargent sxemasi deb nomlangan rejani taqdim etdi va bu reja mamlakatda 40 yil ichida, yaʼni 1984-yilgacha 100 % savodxonlikni yaratish maqsadi koʻzlangan<ref name="mwi2009jks">{{Citation|title=India Talks – Amartya Sen|publisher=MediaWeb India|access-date=20 September 2009|url=http://www.india50.com/abni/aksI09.html|quote=... would make India literate in 40 years, and the nationalist leaders rightly laughed it out of court, on the grounds that India did not have the patience to remain for 40 years without Universal Literacy. Now 50 years have gone by, and the country is still half illiterate, two-thirds of the women are illiterate ...|archivedate=2012-02-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120227054747/http://www.india50.com/abni/aksI09.html}}</ref> Garchi 40 yillik vaqt oraligʻi oʻsha paytda Hindiston mustaqillik harakati yetakchilari tomonidan universal savodxonlikka erishish uchun juda uzoq muddat deb masxara qilingan boʻlsa-da<ref name="mwi2009jks" />, Hindiston 2011-yilgi aholini roʻyxatga olish natijalariga koʻra 74 % darajasidan endigina oʻtgan edi. Britaniyalik hindlarning aholini roʻyxatga olishlari savodxonlik darajasidagi sezilarli farqni aniqlaydi: jins, din, tabaqa va yashash joyi<ref>Hunter, William Wilson, Sir, et al. (1908). ''[[Imperial Gazetteer of India]]'', 1908-1931; Clarendon Press, Oxford</ref>.
{| class="wikitable"
!1901-yilgi aholini roʻyxatga olish
savodxonlik darajasi
! Erkak
%
! Ayol
%
|-
| Madras
| 11.9
| 1.1
|-
| Bombay
| 11.6
| 0,9
|-
| Bengal
| 10.4
| 0,5
|-
| Berar
| 8.5
| 0.3
|-
| Assam
| 6.7
| 0.4
|-
| Panjob
| 6.4
| 0.3
|-
| Birlashgan viloyatlar
| 5.7
| 0,2
|-
| Markaziy viloyatlar
| 5.4
| 0,2
|}

=== Mustaqillikdan keyingi davr ===
6 yoshdan 14 yoshgacha boʻlgan barcha bolalar uchun umumiy va majburiy taʼlimni taʼminlash ezgu milliy gʻoya boʻlib, Konstitutsiyaning 45-moddasida koʻrsatma siyosati sifatida [[Fayl:Hamirpur_-_Himachal_Pradesh.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Hamirpur_-_Himachal_Pradesh.jpg/220px-Hamirpur_-_Himachal_Pradesh.jpg|alt=|thumb| Hukumatning kuchli harakati va jamiyatning yordami [[Ximachalpradesh|Himachal-Pradeshni]] 2001-yilga kelib Hindistonning eng savodli shtatlaridan biriga aylantirdi.]]birinchi oʻringa qoʻyilgan edi, ammo bunga hali erishish uchun koʻp harakat qilish kerak. 1949-yilda Konstitutsiya qabul qilinganidan beri yarim asrdan koʻproq vaqt oʻtdi. Parlament 2002-yilda Konstitutsiyaga 86-oʻzgartirish kiritish toʻgʻrisidagi qonunni qabul qilib, boshlangʻich taʼlimni 6 yoshdan 14 yoshgacha boʻlgan bolalar uchun asosiy huquqqa aylantirdi<ref name="India 2005">''India 2005''</ref>. Taʼlimga koʻproq mablagʻ ajratish maqsadida 2004-yildagi Moliya (№ 2) qonuni orqali barcha toʻgʻridan-toʻgʻri va bilvosita markaziy soliqlarga 2 foizlik taʼlim toʻlovi oʻrnatildi<ref>''Economic Survey 2004-05''.</ref>.

2000-2001-yillarda 60840 ta boshlangʻich maktablar, 664041 ta boshlangʻich va oʻrta maktablar mavjud edi<ref name="statbook2003">Statistical Pocket Book India 2003</ref>. Boshlangʻich bosqichda jami qabul qilish 1950-1951-yillarda 19,200,000 dan 2001-2002-yillarda 109,800,000 gacha koʻtarildi<ref>''India 2005'' published by Publications Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India.</ref>. 2000-2001-yillarda oʻrta maktablar soni mustaqillik davridagi boshlangʻich maktablar sonidan koʻp edi<ref>{{Kitob manbasi|title=A students' history of education in India (1800–1973)|last=Jayant Pandurang Nayaka|year=1974|edition=6|publisher=Macmillan|url=https://books.google.com/books?id=kNQLHQAACAAJ}}</ref><ref name="statbook2003" />.

Savodxonlik darajasi 1951-yildagi 18,33 foizdan 2011-yilda 74,04 foizgacha oʻsdi<ref>{{Kitob manbasi|chapterurl=http://indiabudget.nic.in/es2001-02/chapt2002/chap106.pdf|chapter=Literacy as seen in the 2001 census|title=''Union Budget''}} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20110413020835/http://indiabudget.nic.in/es2001-02/chapt2002/chap106.pdf |date=2011-04-13 }}</ref>. Xuddi shu davrda aholi soni 361 milliondan 1210 milliongacha oshdi.
{| class="wikitable"
|+Hindiston aholini roʻyxatga olish — savodxonlik darajasi (7+ yosh)<ref>{{Kitob manbasi|chapterurl=http://indiabudget.nic.in/es2001-02/chapt2002/chap106.pdf|chapter=Literacy as seen in the 2001 census|title=''Union Budget''}} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20110413020835/http://indiabudget.nic.in/es2001-02/chapt2002/chap106.pdf |date=2011-04-13 }}</ref><ref>{{Yangiliklar manbasi |date=13 October 2016 |title=Census 2011: Literacy rate and sex ratio in India since 1901 to 2011 |work=Jagranjosh.com |url=https://www.jagranjosh.com/general-knowledge/census-2011-literacy-rate-and-sex-ratio-in-india-since-1901-to-2011-1476359944-1 |access-date=27 July 2018}}</ref>
! Yil
! Erkak%
! Ayol%
! Birlashtirilgan%
|-
| 1872-yil<ref>{{Kitob manbasi|title=A students' history of education in India (1800–1973)|last=Jayant Pandurang Nayaka|year=1974|edition=6|publisher=Macmillan|url=https://books.google.com/books?id=kNQLHQAACAAJ}}</ref>
|
|
| ~3,25
|-
| 1881-yil
| 8.1
| 0,35
| 4.32
|-
| 1891-yil
| 8.44
| 0,42
| 4.62
|-
| 1901-yil
| 9.8
| 0,6
| 5.4
|-
| 1911-yil
| 10.6
| 1.0
| 5.9
|-
| 1921-yil
| 12.2
| 1.8
| 7.2
|-
| 1931-yil
| 15.6
| 2.9
| 9.5
|-
| 1941-yil
| 24.9
| 7.3
| 16.1
|-
| 1951-yil
| 27.16
| 8.86
| 18.33
|-
| 1961-yil
| 40.4
| 15.35
| 28.3
|-
| 1971-yil
| 45,96
| 21.97
| 34.45
|-
| 1981-yil
| 56.38
| 29.76
| 43.57
|-
| 1991-yil
| 64.13
| 39.29
| 52.21
|-
| 2001-yil
| 75.26
| 53.67
| 64.83
|-
| 2011-yil
| 82.14
| 65.46
| 74.04
|-
|}
== Manbalar ==
{{manbalar}}
[[Turkum:Hindiston]]