Geliy sahifasining manbasini koʻrish

{{kimyoviy unsur|Geliy (He)|2|[[rang]]siz, [[taʻm]]siz va [[hid]]siz [[inert gaz]]|4.002602|n/a|2361.3(24.47)|1s<sup>2</sup>|n/a|93|4.5|0|0|0.147 (-270&nbsp;°C da)|5.188|0.152|0.95 (2.5 [[Paskal (oʻlchov birligi)|MPa]] da)|n/a|4.216|0.08|31.8|geksagonal|3.570|1.633|n/a}}
{{Kimyoviy jadval unsuri |view=center |number=2 |fontsize=100% }}
'''Geliy''' ({{Lang-la|Helium}}), '''He''' – [[Mendeleyev davriy sistemasi]]<nowiki/>ning sakkizinchi guruh [[Kimyoviy element|kimyoviy elementi]], tartib raqami 2, atom massasi 4,0026, rangsiz va hidsiz gaz. Tabiiy Geliy ikki izotop aralashmasidan iborat (3He, 4He). 1868-yilda fransuz astronomi Geliy Jansen va ingliz astronomi Geliy Lokyer quyosh spektrida yangi sariq chiziqni aniqladilar. U oʻsha vaqgda maʼlum boʻlgan elementlar chizigʻiga sira oʻxshamasdi. Bu nomaʼlum elementga Geliy deb nom berildi ([[Yunon tili|yun.]] helios – [[quyosh]]). [[1895-yil]]da ingliz kimyogari [[Geliy Ramzay]] Geliyni radioaktiv kleveit mineralidan olishga muvaffaq boʻldi. Kleveitni qizdirilganda ajralib chiqqan gaz spektrida ham oʻsha chiziq bor edi. Yerda Geliy juda kam: 1 <math>m^3</math> havoda bor-yoʻgʻi 5—24 <math>sm^3</math>, 1&nbsp;kg yer moddasida 0,003&nbsp;mg Geliy bor. Geliy fazoda eng koʻp tarqalgan elementlardan biri (vodoroddan keyin 2-oʻrinda turadi). [[Kosmos]] massasining deyarli 23% i Geliydan iborat. U hajm jihatidan yer atmosferasining 0,0005% ini tashkil etadi. Yer yuzida Geliy asosan Yer poʻstidagi radioaktiv elementlar (kleveit, monatsit va torianit) tarkibida uchraydi. Geliy sanoat miqyosida tabiiy gazlardan va neft gazlarining uglevodorodli yoki azotli birikmalaridan olinadi. Koʻpgina [[neft]] va [[gaz]] konlarida tabiiy Geliy zaxiralari bor. Yer yuzidagi Geliyning asosiy qismini 4Ne tashkil etadi. 4He [[uran]], [[toriy]] kabi [[radioaktiv elementlar]]ning parchalanishidan hosil boʻladi. 3He juda oz miqdorda uchraydi. Tarkibida 2 g uran va 10 g toriy tutgan 1 t [[granit]] radioaktiv parchalanganda 1&nbsp;mg Geliy ajralib chiqadi. Atmosferada vodorodning ogʻir izotopi [[tritiy]] (T) parchalanganda 3He hosil boʻladi. Geliy normal sharoitda bir atomli [[gaz]]. Zichligi 0,17846 g/l, qaynash temperaturasi – 268,9°. Geliy normal bosimda har qancha sovitilganda ham suyuq holatini saqlay oladigan yagona modda. Geliy 2,5 MPa bosim ostida [[Kristallanish|kristallanadi]]. Issiqlik oʻtkazuvchanligi 0,1437 Vt/(m. K.). Geliy atomining radiusi 0,85 dan 1,33 Ye gacha. 20° da 1 l suvda 8,61 <math>sm^3</math>/l, etanodda 3 <math>sm^3</math>/l Geliy eriydi. 4He izotoplaridan iborat suyuq Geliyning ajoyib xossalari bor. U tarkibida Geliy boʻlgan [[tabiiy gaz]]lardan olinadi. Geliyning [[inertlik]] xossasidan metallarni qirqishda, payvandlash va oziq-ovqat mahsulotlarini konservalashda foydalaniladi. Geliyning yonmasligi va zichligining kichikligi stratostatlarni toʻldirishda qoʻl keladi. Geliy yuqori issiqlik oʻtkazuvchanligi, kimyoviy inertligi, [[yadro reaksiyasi]]dagi [[neytron]]lar bilan deyarli reaksiyaga kirishmasligi tufayli [[atom]] [[reaktor]]larini sovitishda qoʻllanadi. Suyuq holdagi Geliy yer yuzidagi eng sovuq suyuqlikdir, u turli ilmiy tekshirishlarda sovutkich sifatida ishlatiladi{{OʻzME-G}}.

{{Unsurlar davriy sistemasi}}

== Manbalar ==
{{manbalar}}

[[Turkum:Kimyoviy unsurlar]]

{{chem-stub}}
{{Tashqi havolalar}}