Formula sahifasining manbasini koʻrish

<div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner" style="width:268px;max-width:268px"><div class="trow" style="display:flex"><div class="thumbcaption"> </div></div></div></div>
[[Fayl:Edsger_Dijkstra_1994.jpg|thumb| 1994 yilda [[:en:ETH_Zurich|ETH Tsyurixda]] bo'lib o'tgan konferensiya paytida [[:en:Edsger_W._Dijkstra|Edsger Deykstra]], [[Informatika|hisoblash fanining]] asoschilari avlodining eng nufuzli namoyandalaridan biri. Deykstraning o'z so'zlari bilan aytganda, "Rasm ming so'zga arziydi, formula esa mingta rasmga". <ref>[[Edsger Dijkstra|Dijkstra, E.W.]] (July 1996), ''[https://www.cs.utexas.edu/users/EWD/transcriptions/EWD12xx/EWD1239.html A first exploration of effective reasoning]'' [EWD896]. (E.W. Dijkstra Archive, Center for American History, [[University of Texas at Austin]])</ref>]]
Ilm-fanda '''formula''' - bu matematik formulada yoki hisoblashlarda boʻlgani kabi, ma'lumotni ramziy ravishda ifodalashning qisqacha usuli hisoblanadi. Fanda ''formula'' atamasining norasmiy qo'llanilishi berilgan miqdorlar orasidagi munosabatlarning umumiy tuzilishiga ishora qiladi.

== Matematikada ==
[[Matematika|Matematikada]] formula odatda bir matematik ifodani boshqasiga tenglashtiradigan ayniyatni anglatadi. Eng muhim turlaridan biri esa [[Teorema|matematik teoremalardir]] . Sintaktik jihatdan formula (ko'pincha ''yaxshi shakllangan'' formula deb ataladi) ma'lum bir mantiqiy tilning belgilari va shakllanish qoidalaridan foydalangan holda tuzilgan obyektdir. <ref>{{Citation|last=Rautenberg|first1=Wolfgang|author-link=Wolfgang Rautenberg|doi=10.1007/978-1-4419-1221-3|title=A Concise Introduction to Mathematical Logic|publisher=[[Springer Science+Business Media]]|place=[[New York City|New York, NY]]|edition=3rd|isbn=978-1-4419-1220-6|year=2010}}</ref> Misol uchun, [[Sfera|sharning]] [[Hajm|hajmini]] aniqlash uchun katta miqdordagi [[Integral|integral hisob]] yoki uning [[Geometriya|geometrik]] analogi talab qilinadi. Biroq, buni qandaydir parametr (masalan, [[radius]] ) bo'yicha bir marta bajarib, matematiklar shar hajmini uning radiusi bo'yicha aniqlash uchun formula ishlab chiqganlar:

: <math>V=\frac{4}{3}\pi r^3</math> .

Ushbu natijaga erishilganidan so'ng, radiusi ma'lum boʻlgan har qanday sharning hajmini hisoblash mumkin. Bu yerda ''V'' hajm va ''r'' radius so'zlar yoki iboralar o'rniga bitta harf sifatida ifodalanganligiga e'tibor bering. Bu konvensiya nisbatan sodda formulada unchalik muhim boʻlmasa-da, matematiklar kattaroq va murakkabroq formulalarni tezroq boshqarishi mumkinligini anglatadi. <ref>{{Veb manbasi|url=https://math.stackexchange.com/q/24241|sarlavha=Why do mathematicians use single letter variables?|sana=28 February 2011|ish=[[Stackexchange.com|math.stackexchange.com]]|kirish sanasi=31 December 2013}}</ref> Matematik formulalar ko'pincha [[Algebraik ifoda|algebraik]], analitik yoki yopiq shaklda bo'ladi . <ref>{{Veb manbasi|url=https://www.andlearning.org/math-formula/|sarlavha=List of Mathematical formulas|sana=24 August 2018|ish=[[andlearning.org]]}}</ref>

Umumiy kontekstda formulalar haqiqiy dunyo hodisalarining matematik modelining ko'rinishi bo'lib, shuning uchun ba'zilari boshqalardan ko'ra umumiyroq boʻlgan holda haqiqiy dunyo muammolarining yechimini (yoki taxminiy yechimini) ta'minlash uchun ishlatilishi mumkin. Masalan, 

: <math>F=ma</math>

formula Nyutonning ikkinchi qonunining ifodasi boʻlib, koʻplab jismoniy vaziyatlarga nisbatan qoʻllanadi. [[Koʻrfaz|Ko'rfazdagi]] to'lqinlarning harakatini modellashtirish uchun sinus egri chizig'i [[Tenglama|tenglamasidan]] foydalanish kabi boshqa formulalar muayyan muammoni hal qilish uchun yaratilishi mumkin. Biroq, barcha holatlarda formulalar hisob-kitoblar uchun asos bo'ladi.

Ifodalar formulalardan farq qiladi, chunki ular tenglik belgisini (=) o'z ichiga olmaydi. <ref>{{Citation|last=Hamilton|first1=A.G.|title=Logic for Mathematicians|publisher=[[Cambridge University Press]]|place=[[Cambridge]]|edition=2nd|isbn=978-0-521-36865-0|year=1988}}</ref> Formulalarni grammatik jumlalarga o'xshatish mumkin boʻlgani kabi ifodalarni iboralarga o'xshatish mumkin.

== Hisoblashlarda ==
[[Hisoblash texnikasi|Hisoblashda]] formula bir yoki bir nechta o'zgaruvchilar ustida bajarilishi kerak boʻlgan (qo'shish kabi) hisoblashni tavsiflaydi. Formula ko'pincha bilvosita kompyuter ko'rsatmasi shaklida taqdim etiladi. Masalan,

: ''Selsiy darajasi'' = (5/9)*( ''Farengeyt darajasi''&nbsp;- 32).

Kompyuterning elektron jadval dasturida katakning qiymatini qanday hisoblashni ko'rsatadigan formulani, masalan, ''A3'' ni yozish mumkin

: ''=A1+A2,''

bu yerda ''A1'' va ''A2'' elektron jadvaldagi boshqa kataklarga (A ustuni, 1 yoki 2-qator) ishora qiladi. 

== Yana qarang ==

* Formula muharriri
* Formula birligi
* Matematik belgilar
* [[Teorema]]

== Manbalar ==
<references responsive="" />
[[Turkum:Elementar algebra]]
[[Turkum:Matematik belgilashlar]]