Faradey effekti sahifasining manbasini koʻrish

'''Faradey effekti''' yoki '''Faradey aylanishi''', baʼzan '''magnito-optik Faradey effekti''' ('''MOFE''') deb ataladi, <ref name="UrsMozooni2016">{{Cite journal|last=Urs|first1=Necdet Onur|last2=Mozooni|first2=Babak|last3=Mazalski|first3=Piotr|last4=Kustov|first4=Mikhail|last5=Hayes|first5=Patrick|last6=Deldar|first6=Shayan|last7=Quandt|first7=Eckhard|last8=McCord|first8=Jeffrey|year=2016|title=Advanced magneto-optical microscopy: Imaging from picoseconds to centimeters - imaging spin waves and temperature distributions (invited)|journal=AIP Advances|volume=6|issue=5|pages=055605|bibcode=2016AIPA....6e5605U|doi=10.1063/1.4943760|issn=2158-3226}}</ref> [[Fizika|fizik]] magnito-optik hodisadir. Faradey effekti [[Yorugʻlik|yorugʻlik]] tarqalish yoʻnalishidagi [[Magnit maydon|magnit maydonning]] proeksiyasiga mutanosib boʻlgan [[Yorugʻlikning qutblanishi|qutblanish tekisligining aylanishi]]<nowiki/>ga olib keladi. Ilmiy til bilan aytganda, bu dielektrik oʻtkazuvchanlik tensori diagonal boʻlganda olingan [[Gyroelectromagnetism|giroelektromagnitizmning]] maxsus holatidir. <ref name="Prati2003">{{Cite journal|last=Prati|first1=E.|date=2003|title=Propagation in gyroelectromagnetic guiding systems|journal=[[Journal of Electromagnetic Waves and Applications]]|volume=17|issue=8|pages=1177–1196|doi=10.1163/156939303322519810|bibcode=2003JEWA...17.1177P}}</ref> Bu taʼsir koʻpchilik optik [[Shaffoflik|shaffof]] [[Dielektriklar|dielektrik]] materiallarda (shu jumladan suyuqliklarda) [[Magnit maydon|magnit maydonlar]] taʼsirida sodir boʻladi .

1845-yilda [[Michael Faraday|Maykl Faradey]] tomonidan kashf etilgan Faradey effekti yorugʻlik va elektromagnetizmning oʻzaro bogʻliqligini koʻrsatadigan birinchi eksperimental dalil boʻldi. [[Elektromagnit nurlanish|Elektromagnit nurlanishlarning]] nazariy asoslari (koʻrinadigan yorugʻlikni oʻz ichiga oladi) 1860-yillarda [[James Clerk Maxwell|Jeyms Klerk Maksvell]] tomonidan ishlab chiqildi. Maksvell tenglamalari 1870-yillarda Oliver Xevisayd tomonidan hozirgi shaklda qayta yozilgan.

Faraday effekti soat miliga teskari va soat mili yoʻnalishida doiraviy qutblangan toʻlqinlarning bir oz farqli tezliklarda tarqalishi tufayli yuzaga keladi, bu xususiyat [[qutblanish tekisligining aylanishi]] deb nomlanadi. Chiziqli qutblanish qarama-qarshi yoʻnalishda va turli fazali ikkita teng amplitudali doiraviy qutblangan komponentlarning [[Superpozitsiya prinsipi|superpozitsiyasiga]] ajralishi mumkinligi sababli, Faradey effekti natijasida vujudga kelgan nisbiy faza siljishining taʼsiri toʻlqinning chiziqli qutblanish tekisligining aylantishiga olib keladi.

Faradey effekti oʻlchov asboblarida qoʻllanadi. Masalan, Faradey effekti optik aylanish kuchini oʻlchash va magnit maydonlarni masofadan zondlash uchun ishlatiladi. Shuningdek, Faradey effekti yarimoʻtkazgichlarda elektron spinlarining qutblanishini oʻrganish uchun [[spintronika]] tadqiqotlarida qoʻllanadi. Faradey burgich(rotator)lari yorugʻlikning amplitudaviy modulyatsiyasi uchun ishlatilishi mumkin va optik izolyatorlar va optik sirkulyatorlarning asosi hisoblanadi; bunday komponentlar optik telekommunikatsiya va lazer qurilmalarida talab qilinadi. <ref>See https://www.rp-photonics.com/regenerative_amplifiers.html</ref>

== Tarixi ==
[[Fayl:Faraday with glass bar crop2.jpg|thumb| [[Michael Faraday|Faradey]] magnitlanishning yorugʻlik qutblanishiga taʼsirini koʻrsatish uchun ishlatgan shisha nayni ushlab turibdi, c. 1857-yil.]]
1845-yilga kelib, [[Augustin-Jean Fresnel|Fresnel]], Malus va boshqalarning ilmiy ishlari orqali maʼlum boʻldiki, turli materiallar yorugʻlikning qutblanish yoʻnalishini toʻgʻri yoʻnaltirilganda oʻzgartirishga qodir, <ref name="horvath-thesis">{{Kitob manbasi |last=Horváth |first=Gábor |title=Polarization Patterns in Nature - Imaging Polarimetry with Atmospheric Optical and Biological Applications |date=2003 |publisher=Eötvös University |location=Budapest |url=https://arago.elte.hu/?q=node/11 |accessdate=15 June 2014}}</ref> bu esa qutblangan yorugʻlikni shaffof materiallarning xususiyatlarini oʻrganish uchun juda kuchli vositaga aylantiradi..Faradey yorugʻlik elektromagnit hodisa ekanligiga va shuning uchun unga elektromagnit kuchlar taʼsir qilishi kerakligiga qatʼiy ishongan. U elektrolitlarning parchalanishidan boshlab, hozirgi vaqtda elektro-optik effektlar deb nomlanuvchi yorugʻlikning qutblanishiga taʼsir qiluvchi elektr kuchlarining dalillarini izlash uchun koʻp vaqt sarfladi. Biroq, uning eksperimental usullari yetarlicha sezgir emas edi va taʼsir faqat oʻttiz yildan keyin Jon Kerr tomonidan oʻlchandi. <ref name="crowther-1920">{{Kitob manbasi |last=Crowther |first=James Arnold |title=The life and discoveries of Michael Faraday |date=1920 |publisher=Society for promoting Christian knowledge |pages=[https://archive.org/details/lifediscoverieso00crowrich/page/n59 54]–57 |url=https://archive.org/details/lifediscoverieso00crowrich |accessdate=15 June 2014}}</ref>

Keyin Faradey turli moddalardan oʻtadigan yorugʻlikka magnit kuchlarning taʼsirini oʻrganishga harakat qildi. Bir necha muvaffaqiyatsiz sinovlardan soʻng, u shisha ishlab chiqarish boʻyicha oldingi ishi paytida yasagan kremniy oksidi, borat kislotasi va qoʻrgʻoshin oksidining teng nisbati boʻlgan „ogʻir“ shisha parchasini sinab koʻrdi. <ref name="mansuripur">{{Cite journal|last=Mansuripur|first1=Masud|title=The Faraday Effect|journal=Optics and Photonics News|issue=10|pages=32–36|url=http://www.mmresearch.com/articles/article3/|access-date=15 June 2014}}</ref> Faradey qutblangan yorugʻlik dastasi shishadan qoʻyilgan magnit kuchi yoʻnalishi boʻyicha oʻtganda, yorugʻlikning qutblanishi kuchning qiymatiga mutanosib boʻlgan burchakka aylanishini kuzatdi. U qutbanishni oʻlchash uchun Nikol prizmasidan foydalangan. Keyinchalik u kuchliroq elektromagnitlarni sotib olib, bir nechta boshqa qattiq moddalar, suyuqliklar va gazlardagi taʼsirni takror kuzatdi. <ref name="crowther-1920"/>

Bu kashfiyot haqida Faradeyning kundalik daftarida ham aytib oʻtilgan. <ref>
{{Kitob manbasi |last=Faraday |first=Michael |authorlink=Michael Faraday |title=Faraday's Diary |publisher=George Bell and Sons, Ltd. |edition=Thomas Martin |date=1933 |location=London |isbn=978-0-7503-0570-9 |url=https://archive.org/details/faradaysdiarybei00fara_2}} The diary is indexed by Faraday’s original running paragraph numbers, not by page. For this discovery see #7504, 13 Sept. 1845 to #7718, 30 Sept. 1845.</ref> 1845-yil 13-sentyabrda 7504- bandda ''Ogʻir shisha'' sarlavhasi ostida u shunday deb yozgan:
{{Quote|text={{omission}} '''BUT''', when the contrary magnetic poles were on the same side, ''there was an effect produced on the polarized ray'', and thus magnetic force and light were proved to have relation to each other. {{omission}}|sign=Faraday|source=Daily notebook}}Yaʼni: „…LEKIN, qarama-qarshi magnit qutblar bir tomonda boʻlganda, qutblangan nurda taʼsir paydo boʻldi va shuning uchun magnit kuchi va yorugʻlik bir-biriga bogʻliqligi isbotlandi….“
U oʻz tajribalari natijalari haqidagi juda mashhur soʻzlarini 1845-yil 30-sentyabrda № 7718-paragrafda yozgan:
{{Quote|text={{omission}} Still, I have at last succeeded in illuminating a magnetic curve or line of force, and in magnetizing a ray of light. {{omission}}|sign=Faraday|source=Daily notebook}}Yaʼni: „…Shunday boʻlsa-da, men nihoyat magnit egri chizigʻini yoki kuch chizigʻini yoritishga va yorugʻlik nurini magnitlashga muvaffaq boʻldim….“

== Fizik talqin ==
Faraday effektida aylanayotgan chiziqli qutblangan yorugʻlikni soat miliga teskari va soat mili yoʻnalishida doiraviy qutblangan nurlarning superpozitsiyasidan iborat deb koʻrish mumkin ([[superpozitsiya prinsipi]] fizikaning koʻplab sohalarida asosiy hisoblanadi). Biz har bir komponentning (soat miliga teskari va soat mili yoʻnalishida qutblangan) taʼsirini alohida koʻrib chiqamiz va bu natijaga qanday taʼsir qilishini koʻrishimiz mumkin.

Doiraviy qutblangan yorugʻlikda elektr maydonining yoʻnalishi yorugʻlik chastotasida soat mili yoʻnalishi boʻyicha yoki soat miliga teskari yoʻnalishda aylanadi. Bu elektr maydon kuchi materialni tashkil etuvchi zaryadlangan zarrachalarga taʼsir qiladi(katta solishtirma zaryadga egaligi tufayli elektronlarga eng koʻp taʼsir qiladi). Harakat aylanma boʻladi va aylana boʻylab harakatlanuvchi zaryadlar tashqi magnit maydonga qoʻshimcha ravishda oʻzlarining (magnit) maydonlarini hosil qiladilar. Shunday qilib, ikki xil holat boʻladi: vujudga kelgan maydon bir (doiraviy) qutblanish yoʻnalishi uchun tashqi maydonga parallel boʻladi va boshqa qutblanish yoʻnalishi uchun qarama-qarshi yoʻnalishda boʻladi – shuning uchun B maydon bir yoʻnalishda kuchayadi va qarama-qarshi yoʻnalishda susayadi. Bu har bir nur uchun oʻzaro taʼsir dinamikasini oʻzgartiradi va nurlardan biri boshqasidan koʻra koʻproq sekinlashadi, bu soat miliga teskari va soat mili yoʻnalishida qutblangan nurlar oʻrtasida fazalar farqiga olib keladi. Ushbu faza siljishidan keyin ikkita nur qoʻshilsa, natijada yana chiziqli qutblangan, ammo, qutblanish vektori(tekisligi) aylangan nur hosil boʻladi.

Qutblanish tekisligining aylanish yoʻnalishi yorugʻlik yoritishi mumkin boʻlgan muhitning xususiyatlariga bogʻliq. Soat miliga teskari va soat mili yoʻnalishda doiraviy qutblangan nurning qaysi biri koʻproq sekinlashishini bilish uchun elektronlarning toʻlqin funksiyasiga tashqi va nurlanishdan kelib chiqadigan maydonlarning taʼsirini hisobga olishi kerak va keyin bu oʻzgarishning har bir qutblanish uchun muhit sindirish koʻrsatkichiga taʼsirini hisoblash kerak.

== Matematik talqin ==
Magnit oʻtkazuvchanlik tenglama bilan ifodalangan diagonal boʻlmagan tensor sifatida qaraladi: <ref>{{Cite journal|last=Kales|first1=M. L.|title=Modes in Wave Guides Containing Ferrites|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-applied-physics_1953-05_24_5/page/604|doi=10.1063/1.1721335|journal=Journal of Applied Physics|volume=24|issue=5|pages=604–608|year=1953|bibcode=1953JAP....24..604K}}</ref>

: <math>\mathbf{B}(\omega) = \begin{vmatrix}
  \mu_{1} & -i \mu_{2} &    0 \\
 i \mu_{2} &  \mu_{1} &    0 \\
     0 &     0 & \mu_{z} \\
\end{vmatrix} \mathbf{H}(\omega)</math>

Shaffof muhitdagi qutblanishning [[Burchak|burilish burchagi]] va magnit maydoni oʻrtasidagi bogʻliqlik:
[[Fayl:Faraday-effect.svg|thumb| Faraday effekti tufayli qutblanish tekisligining aylanishi]]

: <math> \beta = \mathcal{V}Bd </math>

bu yerda

: β – burilish burchagi ([[Radian|radianlarda]])
: ''B'' – tarqalish yoʻnalishidagi magnit oqimining zichligi(magnit maydon induksiyasi) ([[Tesla|teslada]])
: ''d'' – yorugʻlik va magnit maydon oʻzaro taʼsirlashadigan yoʻlning uzunligi (metrda).
: <math>\scriptstyle \mathcal{V}</math> – material uchun Verdet doimiysi (rad/(m*T) larda) . Bu empirik proporsionallik doimiysi toʻlqin uzunligi va harorat <ref>{{Cite journal|last=Vojna|first1=David|last2=Slezák|first2=Ondřej|last3=Lucianetti|first3=Antonio|last4=Mocek|first4=Tomáš|title=Verdet Constant of Magneto-Active Materials Developed for High-Power Faraday Devices|journal=Applied Sciences|date=2019|volume=9|issue=15|page=3160|doi=10.3390/app9153160}}</ref> <ref>{{Cite journal|last=Vojna|first1=David|last2=Slezák|first2=Ondřej|last3=Yasuhara|first3=Ryo|last4=Furuse|first4=Hiroaki|last5=Lucianetti|first5=Antonio|last6=Mocek|first6=Tomáš|title=Faraday Rotation of Dy2O3, CeF3 and Y3Fe5O12 at the Mid-Infrared Wavelengths|journal=Materials|date=2020|volume=13|issue=23|page=5324|doi=10.3390/ma13235324|pmid=33255447|pmc=7727863|bibcode=2020Mate...13.5324V}}</ref> <ref>{{Cite journal|last=Vojna|first1=David|last2=Duda|first2=Martin|last3=Yasuhara|first3=Ryo|last4=Slezák|first4=Ondřej|last5=Schlichting|first5=Wolfgang|last6=Stevens|first6=Kevin|last7=Chen|first7=Hengjun|last8=Lucianetti|first8=Antonio|last9=Mocek|first9=Tomáš|title=Verdet constant of potassium terbium fluoride crystal as a function of wavelength and temperature|journal=Opt. Lett.|date=2020|volume=45|issue=7|pages=1683–1686|doi=10.1364/ol.387911|pmid=32235973|bibcode=2020OptL...45.1683V|url=https://www.osapublishing.org/ol/fulltext.cfm?uri=ol-45-7-1683&id=429076}}</ref> oʻzgarishi bilan oʻzgaradi va turli materiallar uchun jadval shaklida keltirilgan.

Musbat Verdet doimiysi tarqalish yoʻnalishi magnit maydonga parallel boʻlganda soat miliga teskari va tarqalish yoʻnalishi antiparallel boʻlsa, soat mili yoʻnalishiga mos keladi. Shunday qilib, agar yorugʻlik nuri muhitdan oʻtib, undan qaytsa, aylanish ikki barobar ortadi.

Terbium galyum granatasi (TGG) kabi baʼzi materiallar juda yuqori Verdet konstantalariga ega (≈ {{Val|-134|u=rad/(T·m)}} 632&nbsp;nm yorugʻlik uchun). <ref>{{Veb manbasi |url=http://www.northropgrumman.com/BusinessVentures/SYNOPTICS/Products/SpecialtyCrystals/Pages/TGG.aspx |sarlavha=TGG (Terbium Gallium Garnet) |qaralgan sana=2023-06-11 |arxivsana=2018-07-18 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20180718162519/http://www.northropgrumman.com/BusinessVentures/SYNOPTICS/Products/SpecialtyCrystals/Pages/TGG.aspx }}</ref> Ushbu materialning boʻlagini kuchli magnit maydonga joylashtirish orqali Faraday burilish burchagini 0,78 rad (45 °) dan yuqori qiymatgacha oʻzgartirish mumkin. Bu Faraday izolyatorlarining asosiy komponenti boʻlgan Faraday rotator(burgich)larini - yorugʻlikni faqat bitta yoʻnalishda oʻtkazadigan qurilmalarni qurish imkonini beradi. Faraday effekti orqali Verdet doimiysini Terbium qoʻshilgan stakanda kuzatish va oʻlchash mumkin.({{Val|-20|u=rad/(T·m)}} 632&nbsp;nm yorugʻlik uchun). <ref>{{Veb manbasi |muallif=Dylan Bleier |sarlavha=Faraday Rotation Instructable |url=http://dylanbleier.com/faraday-rotation/ |qaralgan sana=2023-06-11 |arxivsana=2014-12-26 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20141226005822/http://dylanbleier.com/faraday-rotation/ }}</ref>

Toʻliq matematik tavsifni [http://farside.ph.utexas.edu/teaching/em/lectures/node101.html bu yerda] topish mumkin.

== Misollar ==

=== Yulduzlararo muhit ===
Taʼsir yorugʻlik yulduzlararo muhit orqali tarqalish jarayonida paydo boʻladi. Bu yerda taʼsir erkin [[Elektron|elektronlar]] tomonidan yuzaga keladi va ikkita doiraviy qutblangan nur tarqalish jarayonida nur sindirish koʻrsatkichlari farqi sifatida tavsiflanishi mumkin. Demak, qattiq jism yoki suyuqlikdagi Faradey effektidan farqli oʻlaroq, yulduzlararo Faradey aylanishi (β) yorugʻlik toʻlqin uzunligiga (λ) bogʻliqdir, xususan:

: <math> \beta = \mathrm{RM} \, \lambda^2 </math>

bu yerda taʼsirning umumiy kuchi '''aylanish oʻlchovi''' RM(rotation measure) bilan tavsiflanadi. Bu oʻz navbatida yulduzlararo magnit maydonining aksial komponenti ''B<sub>||</sub>'' ga va elektronlarning konsentratsiyasi ''n<sub>e</sub>'' ga bogʻliq va ikkalasi ham tarqalish davomida oʻzgaradi. Gauss SGS birliklar sistemasida RM (aylanish oʻlchovi) quyidagicha ifodalanadi:

: <math>\mathrm{RM} = \frac{e^3}{2\pi m^2c^4}\int_0^d n_e(s) B_\parallel(s) \;\mathrm{d}s</math>

yoki [[Xalqaro birliklar tizimi|SI]] birliklarida:

: <math>\mathrm{RM} = \frac{e^3}{8\pi^2 \varepsilon_0 m^2 c^3} \int_0^d n_e(s) B_{||}(s) \;\mathrm{d}s \approx
 \left(2.62 \times 10^{-13}\, T^{-1}\right)\, \int_0^d n_e(s) B_\parallel(s)\; \mathrm{d}s
</math>

bu yerda

: ''n<sub>e</sub>(s)'' – yoʻl boʻylab har bir ''s'' nuqtadagi elektronlarning konsentratsiyasi
: ''B<sub>‖</sub>(s)'' – yoʻl boʻylab har bir ''s'' nuqtada tarqalish yoʻnalishi boʻyicha yulduzlararo magnit maydonning komponenti
: ''e'' – elektronning [[Elektr zaryad|zaryadi]] ;
: ''c'' – [[Yorugʻlik tezligi|yorugʻlikning vakuumdagi tezligi]] ;
: ''m'' – elektronning [[Massa|massasi]] ;
: <math>\scriptstyle\epsilon_0</math> vakuum oʻtkazuvchanligi ;

Integral manbadan kuzatuvchigacha boʻlgan butun yoʻlda olinadi.

Faradey aylanishi [[Astronomiya|astronomiyada]] magnit maydonlarni oʻlchash uchun muhim vosita boʻlib, uni elektronlar sonining zichligi haqidagi bilimni hisobga olgan holda RM aylanish oʻlchovlari asosida baholash mumkin. <ref>{{Kitob manbasi |last=Longair |first=Malcolm |authorlink=Malcolm Longair |title=High Energy Astrophysics |publisher=Cambridge University Press |date=1992 |isbn=978-0-521-43584-0}}</ref> Radio pulsarlari holatida, elektronlar sabab yuzaga keladigan [[Yorugʻlik dispersiyasi|dispersiya]] turli toʻlqin uzunliklarida qabul qilingan impulslar orasidagi vaqtni kechiktirishga olib keladi, bu elektron zichligi yoki [[Yorugʻlik dispersiyasi|dispersiya oʻlchovi]] nuqtai nazaridan oʻlchanishi mumkin. Shunday qilib, dispersiya va aylanish oʻlchovini oʻlchash koʻrish chizigʻi boʻylab magnit maydonning oʻrtacha oʻlchovini beradi. Agar dispersiya oʻlchovi tarqalish yoʻlining uzunligi va tipik elektron zichligi haqidagi oqilona taxminlar asosida baholansa xuddi shu maʼlumotni pulsarlardan tashqari boshqa obyektlardan ham olish mumkin. Xususan, quyosh toji tomonidan yopilgan ekstragalaktik radio manbalaridan qutblangan radio signallarining Faradey RM aylanish oʻlchovlari elektron zichligi taqsimotini ham, koronal plazmadagi magnit maydonning yoʻnalishi va kuchini ham baholash uchun ishlatilishi mumkin. <ref>{{Cite journal|last=Mancuso|first1=S.|last2=Spangler|first2=S. R.|title=Faraday Rotation and Models for the Plasma Structure of the Solar Corona|url=https://archive.org/details/sim_astrophysical-journal_2000-08-10_539_1/page/n483|date=2000|journal=[[The Astrophysical Journal]]|volume=539|issue=1|pages=480–491|doi=10.1086/309205|bibcode=2000ApJ...539..480M}}</ref>

=== Ionosfera ===
Yer [[Ionosfera|ionosferasidan]] oʻtadigan [[Radiotoʻlqinlar|radiotoʻlqinlar]] ham Faradey effektiga duchor boʻladi. Ionosfera yuqoridagi tenglamaga koʻra Faradey aylanishiga hissa qoʻshadigan erkin elektronlarni oʻz ichiga olgan [[Plazma|plazmadan]] iborat, musbat ionlar esa nisbatan massiv va kam taʼsirga ega. Yerning magnit maydoni bilan taʼsirlashuv natijasida radiotoʻlqinlar qutblanish tekisligining aylanishi sodir boʻladi. Ionosferadagi elektronlarning zichligi har kuni, shuningdek, quyosh dogʻlari aylanishi davomida oʻzgarib turishi sababli, taʼsir kattaligi oʻzgaradi. Biroq, taʼsir har doim toʻlqin uzunligi kvadratiga mutanosib boʻladi, shuning uchun hatto UHF(Ultra-High Frequency – chastotasi 300 MHz dan 3GHz gacha boʻlgan radiotoʻlqin)ning 500&nbsp;MHz (λ = 60&nbsp;cm) televizor chastotasida ham aylanish qutblanish oʻqining toʻliq aylanishidan koʻproq boʻlishi mumkin. <ref>Larry Wolfgang, Charles Hutchinson, (ed), ''The ARRL |Handbook for Radio Amateurs, Sixty Eighth Edition '', American Radio Relay League, 1990 {{ISBN|0-87259-168-9}}, pages 23-34, 23-25,</ref> Natijada, radio uzatuvchi antennalarning aksariyati vertikal yoki gorizontal qutblangan boʻlsa-da, ionosfera tomonidan qaytarilgandan soʻng oʻrta yoki qisqa toʻlqinli signalning qutblanishini oldindan aytib boʻlmaydi. Biroq, erkin elektronlar tufayli Faradey effekti yuqori chastotalarda (qisqa toʻlqin uzunliklarida) tezda pasayadi, shuning uchun [[Aloqa sunʻiy yoʻldoshi|sunʼiy yoʻldosh aloqasi]] tomonidan ishlatiladigan mikrotoʻlqinli chastotalarda sunʼiy yoʻldosh va yer oʻrtasida vujudga keladigan qutblanish saqlanib qoladi.

=== Yarimoʻtkazgichlar ===
[[Fayl:GaAs-Faraday_rotation_spectrum.png|thumb| GaAs-Faradey aylanishi spektri]]
Spin-orbitali oʻzaro taʼsir tufayli, qoʻshilmagan GaAs(galliy-arsenid) monokristalli SiO<sub>2</sub>(shisha)ga qaraganda ancha katta Faradey aylanishini namoyish etadi. Atomning joylashishi (100) va (110) tekislik boʻylab boshqacha ekanligini hisobga olsak, Faradey aylanishi qutblanishga bogʻliq deb oʻylash mumkin. Biroq, eksperimentatorlar 880-1600&nbsp;nm toʻlqin uzunligi oraligʻida oʻlchovsiz anizotropiyani aniqladi. Katta Faradey aylanishiga asoslanib, juda tez javob berish vaqtini talab qiladigan teragers elektromagnit toʻlqinining B maydonini kalibrlash uchun GaAslardan foydalanish mumkin. Taqiqlangan zona atrofida Faradey effekti rezonans holatini koʻrsatadi. <ref>{{Cite journal|last=G. X.|first1=Du|title=Fast Magneto-optical Spectrometry by Spectrometer|journal=Review of Scientific Instruments|volume=83|issue=1|pages=013103–013103–5|doi=10.1063/1.3673638|pmid=22299925|year=2012|bibcode=2012RScI...83a3103D}}</ref>

Umuman olganda, (ferromagnit) yarimoʻtkazgichlar yuqori chastotali domenda ham [[Electro-gyration|elektro-giratsiyani]], ham Faraday reaktsiyasini qaytaradi.[[Gyroelectromagnetic media|Gyroelektromagnit muhitlar]] <ref name="Prati2003">{{Cite journal|last=Prati|first1=E.|date=2003|title=Propagation in gyroelectromagnetic guiding systems|journal=[[Journal of Electromagnetic Waves and Applications]]|volume=17|issue=8|pages=1177–1196|doi=10.1163/156939303322519810|bibcode=2003JEWA...17.1177P}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPrati2003">Prati, E. (2003). „Propagation in gyroelectromagnetic guiding systems“. ''[[Elektromagnit to'lqinlar va ilovalar jurnali|Journal of Electromagnetic Waves and Applications]]''. '''17''' (8): 1177–1196. [[Bibkod (identifikator)|Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2003JEWA…17.1177P 2003JEWA…17.1177P]. [[Raqamli obyekt identifikatori(DOI)|doi]]:[[doi:10.1163/156939303322519810|10.1163/156939303322519810]]. [[S2CID (identifikator)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:121509049 121509049].</cite></ref> tomonidan tasvirlangan ikkalasining birikmasi ular uchun bir vaqtning oʻzida giroelektriklik va giromagnitizm (Faradey effekti) paydo qilishi mumkin.

=== Organik materiallar ===
Organik materiallarda Faradey aylanishi odatda kichik boʻlib, koʻrinadigan toʻlqin uzunligi sohasida Verdet doimiysi har bir metr uchun Tesla uchun(1/(m*T)) bir necha yuz darajaga teng boʻlib, bu sohada <math> \lambda^{-2} </math>ga mutanosib ravishda kamayadi. <ref>{{Cite journal|last=Vandendriessche|first1=Stefaan|display-authors=etal|title=Faraday rotation and its dispersion in the visible region for saturated organic liquids|doi=10.1039/C2CP23311H|pmid=22234394|journal=Physical Chemistry Chemical Physics|volume=14|issue=6|pages=1860–1864|bibcode=2012PCCP...14.1860V|date=2012|url=https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/339734/2/Faraday+Fluids.pdf}}</ref> Organik materiallarning Verdet doimiysi molekuladagi elektron oʻtishlar atrofida ortib borsa-da, bu bilan bogʻliq yorugʻlik yutilishi koʻpgina organik materiallarni tajribalar uchun qoʻllashni cheklaydi. Shu bilan birga, organik suyuq kristallarda Faradeyning katta aylanishi haqida alohida maʼlumotlar mavjud. <ref>{{Cite journal|last=Vandendriessche|first1=Stefaan|display-authors=etal|title=Giant Faraday Rotation in Mesogenic Organic Molecules|doi=10.1021/cm4004118|journal=Chemistry of Materials|volume=25|number=7|pages=1139–1143|date=2013|url=https://lirias.kuleuven.be/handle/123456789/402206}}</ref> <ref>{{Cite journal|last=Vleugels|first1=Rick|display-authors=etal|title=Faraday Rotation in Discotic Liquid Crystals by Long-Range Electron Movement|doi=10.1021/acs.jpcc.9b00607|journal=Journal of Physical Chemistry C|volume=123|number=14|pages=9382–9387|date=2019}}</ref>

=== Plazmonik va magnit materiallar ===
[[Fayl:Optical_cavity_created_by_plasmonic_materials.png|left|thumb]]
2009-yilda <ref>{{Cite journal|last=Cohen|first1=Adam|title=Surface Plasmon Resonance Enhanced Magneto-optics(SuPREMO): Faraday Rotation Enhancement in Gold-Coated Iron Oxide Nanocrystals|journal=Nano Letters|volume=9|issue=4|pages=1644–1650|doi=10.1021/nl900007k|pmid=19351194|year=2009|bibcode=2009NanoL...9.1644J}}</ref> γ-Fe <sub>2</sub> O <sub>3</sub> -Au yadro-qobiq nanostrukturalari magnit (γ-Fe <sub>2</sub> O <sub>3</sub>) va plazmonik (Au) xossalarini bitta kompozitsiyaga birlashtirish uchun sintez qilindi. Plazmonik materiallar bilan va ularsiz Faradey aylanishi sinovdan oʻtkazildi va aylanishni 530&nbsp;nm yorugʻlik nurlanishi ostida kuchayishi kuzatildi. Tadqiqotchilarning taʼkidlashicha, magnito-optik kuchayishning kattaligi, birinchi navbatda, magnito-optik oʻtishning spektral bir-biriga mos kelishi va plazmon rezonansi bilan boshqariladi.

Aytib oʻtilgan kompozit magnit/plazmonik nanostruktura rezonansli optik boʻshliqqa oʻrnatilgan magnit zarracha sifatida koʻrsatilishi mumkin. Boʻshliqdagi foton holatlarining katta zichligi tufayli yorugʻlikning elektromagnit maydoni va magnit materialning elektron oʻtishlari oʻrtasidagi oʻzaro taʼsir kuchayadi, natijada soat mili yoʻnalishidagi va soat mili yoʻnalishiga qarshi yoʻnalishdagi doiraviy qutblanish tezligi oʻrtasidagi farq kattaroq boʻladi, shuning uchun Faradey aylanishini kuchayadi.

== Shuningdek qarang ==
 {{div col|colwidth=22em}}
<!-- * [[Scientific phenomena named after people]] - could be a category? -->
* [[Kerr effect|Electro-optic Kerr effect]]
* [[Faraday rotator]]
* [[Inverse Faraday effect]]
* [[Magnetic circular dichroism]]
* [[Magneto-optic Kerr effect]]
* [[Optical rotation]]
* [[Polarization spectroscopy]]
* [[QMR effect]] (quadratic rather than linear)
* [[Voigt effect]] (magnetic-linear birefringence)
{{div col end}}

== Manbalar ==
<references responsive="1"></references>

== Havolalar ==

* [http://scienceworld.wolfram.com/physics/FaradayRotation.html Faraday aylanishi] ''(Erik V. Vaysshteynning Fizika olamida)''
* [http://home.earthlink.net/~jimlux/hv/eo.htm Elektro-optik oʻlchovlar (Kerr, Pockels va Faraday)] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20060510050745/http://home.earthlink.net/~jimlux/hv/eo.htm |date=2006-05-10 }}
* (Radio)Astronomiyada [https://ned.ipac.caltech.edu/level5/Sept04/Govoni/Govoni3_5.html Faraday aylanish effekti]
* {{YouTube|XhU-nNiAgtI|demonstration of the effect}}
{{Michael Faraday}}{{Tashqi havolalar}}
[[Turkum:Optika]]
[[Turkum:Qutblanish]]